وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید.

(خلاصه ی تفسیر المیزان)

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏

این سوره با انذار و تبشیر دعوت به عمل صالح می­کند. و بعید نیست که کسی گوید غرض از نزول این سوره بیان سه داستان عجیب است؛ یکی اصحاب کهف، دومی داستان موسی و آن جوان، و سومی حکایت ذوالقرنین و آنگاه از این سه داستان در مسیر غرض سوره استفاده کرد. این سوره مکی است اما برخی «واصبر نفسک...» را مستثنی کرده­اند.

  *الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی أَنْزَلَ عَلى‏ عَبْدِهِ الْکِتابَ وَ لَمْ یَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً (1) قَیِّماً

عوج: به معنای انحراف است. در مجمع الیان آمده است: عَوج در کجی چیزهای محسوس استعمال می­شود، و عِوج در امور نادیدنی چون اعتقادات و سخن گفتن.

البته شاید منظور از چیزهای مرئی، اموری باشند که راحت دیده می­شوند و منظور از چیزهای نامرئی، اموری باشند که مثلاً با فکر و بصیرت دیده شوند.

خداوند خود را به نزول کتابی ستوده است که هیچ انحرافی در آن نیست و قیّم مصالح بندگانش در دنیا و آخرت است. پس آنچه از صلاح و سداد در جوامع بشری دیده می­شود، همه از برکات انبیای کرام است که در بشر منتشر کرده­اند.

وَ لَمْ یَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً:ضمیر در «له» به کتاب برمی­گردد و جمله­ی مورد بحث، جمله­ی حالیه است از کتاب، و کلمه­ی «قیماً»حال بعد از حال است، زیرا خداوند در مقام ستایش خویش است. کلمه­ی «عوج» که نکره­ی در سیاف نفی است افاده­ی عمومیت می­کند. پس قرآن کریم در تمامی احوال و از همه­ی جهات مستقیم و بدون اعوجاج است.

کلمه­ی «قیم» به معنای کسی است که مصلحت چیزی را تأمین می­­کند، امور آن را تدبیر می­کند. مانند قیم خانه که اهل خانه در امور منزل به او مراجعه می­کنند. کتاب قیم، آن کتابی است که مشتمل بر معانی قیّمی باشد، و آنچه قرآن متضمن آن است اعتقاد و عمل صالح است. «یهدی الی الحق و الی طریق مستقیم»[1] و دین اسلام هم همین است: «فأقم وجهک للدین القیم»[2] پس توصیف کتاب به وصف قیومیت به خاطر این است که متضمن دین قیم می­باشد. دینی که متضمن مصالح عالیه­ی دنیوی و اخروی بشری می­باشد.

برخی گفته­اند: مقصود از قیم، مستقیم است یعنی معتدل که نه افراط در آن باشد و نه تفریط.

برخی دیگر گفته­اند: قیم، به معنای مدبر سایر کتابهای آسمانی است، یعنی سایر کتابهای آسمانی را تصدیق و حفظ نموده، شرایعش را نسخ می­کند و این که به دنبال قیم فرمود، «لینذر بدسا شدیدا...» مؤید همین معناست.

*قَیِّماً *لِیُنْذِرَ بَأْساً شَدیداً مِنْ لَدُنْهُ وَ یُبَشِّرَ الْمُؤْمِنینَ الَّذینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً حَسَناً (2) *ماکِثینَ فیهِ أَبَداً (3)

برخی آیه را اینگونه معنا می­کنند: این کتاب را فرستاد تا کافران را از عذاب شدید که از ناحیه­ی خداست انذار نماید.

ولی ظاهر آیه به قرینه­ی اینکه مؤمنین را مقید به آن مؤمنینی می­کند که عمل صالح می­کنند، این است که تقدیر آیه «لینذر الذین لا یعملون الصالحات» بوده باشد. چه آنهایی که اصلا ایمان نمی­آورند و یا با وجود ایمان در عمل خود مرتکب فسق می­شوند.

اگر کتاب، خودش مستقیم و برای غیر خودش قیم نمی­بود، نمی­توانست انذار و بشارت باشد.

أَنَّ لَهُمْ أَجْراً حَسَناً : مراد بهشت است، به قرینه­ی «ماکثین فیه ابدا».  

روایت: امام باقر (علیه­السلام) فرمود: منظور از «بأس شدید علی (علیه­السلام) است که از طرف رسول خدا (صلی­الله­علیه­واله) مأمور به کشتن دشمنان گردید. (ذکر یکی از مصادیق بأس شدید).

  *وَ یُنْذِرَ الَّذینَ قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً (4)

مقصود تمام کسانی هستند که معتقد بودند خداوند دارای فرزندی است.

بت پرستان: ملائکه و یا مصلحین از بشر و جن فرزندان خدایند.

نصاری: مسیح پسر خداست.

یهود: عزیر پسر خداست.

انذار را در خصوص این افراد تکرار کرده تا مزید اهتمام در خصوص ایشان باشد. 

  *ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَ لا لِآبائِهِمْ کَبُرَتْ کَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْواهِهِمْ إِنْ یَقُولُونَ إِلاَّ کَذِباً (5)

در این آیه، ادعای فرزند دار بودن خداوند را با دو جواب رد می­کند: یکی این که این سخن را از روی نادانی زده­اند، و علمی بدان ندارند؛ دوم این که دروغ می­گویند. 

کَبُرَتْ کَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْواهِهِمْ: برای مذمت آنان و بزرگ شمردن سخن باطل ایشان است که گفته بودند: «اتخذ الله ولدا».

البته فراموش نشود که برخی از کسانی که قائل بودند خداوند دارای فرزند است، منظورشان فرزند حقیقی نبود، بلکه از باب احترام و رساند قرب او به خداوند چنین سخن باطلی را می­گفتند. مانند یهود که می­گفتند:«عزیر پسر خداست» یا «نحن ابناء اللهو احباؤه» و همچنین برخی از قدمای ایشان به بعضی از مخلوقات اولیه (بدین جهت که اولین مخلوق خدایند) اطلاق «پسر خدا» می­کردند.

قائل شدن به فرزند برای خداوند ـ چه مجازا وچه حقیقتا ـ در شرع ممنوع است چرا که باعث گمراهی مردم عامه گشته که رفته­رفته از مجاز،حقیقت را بفهمند و به شقاوت بیفتند.    

  *فَلَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ عَلى‏ آثارِهِمْ إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَدیثِ أَسَفاً (6)

باخع: «بخوع» و «بخع» به معنای کشتن و هلاک کردن است.

آثار: به معنای علامتهای پا و اثر قدمهای کسی است که از زمین نرم عبور کرده باشد. و اینجا مجازا به معنای «اعراض» است. 

اسف: به معنای شدت اندوه است.

بهذا الحدیث: مراد همین قرآن است.

این آیه و آیه­ی بعدش در مقام تسلی خاطر رسول خدا (صلی­الله­علیه­واله) است و حرف «فاء» برای تفریع کلام بر کفر ایشان به آیات خداست.

  *إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الأَرْضِ زینَةً لَها لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً (7) وَ إِنَّا لَجاعِلُونَ ما عَلَیْها صَعیداً جُرُزاً (8)

زینت: هر امر زیبایی که وقتی منضم به چیزی شود جمال و رغبتی به آن می­بخشد.

صعید: به معنای قشر زمین است.

جُرُز: به معنای زمینی است که گیاه نرویاند، گویی تخم گیاهان را می­خورد.

در این دو آیه بیان عجیبی در مورد خلقت انسان است. نفوس آدمی ـ که در اصل علوی و شریف بود ـ مایل نبود به زمین دل ببندد و در آنجا زندگی کند، تقدیر خداوند هم بر این بود که برای رساندن بشر به کمال، او را در موقف اعتقاد و عمل قرار دهد. خداوند بشر را در زمین اسکان داده میان او و آنچه در زمین است علقه قرار داد و دلش را به سوی مال و اولاد و جاه و مقام شیفته کرد.

این معنا از اینجا استفاده می­شود که، زینت بودن مادیات فرع بر محبوب بودن آن در دل بشر است، و دل او به آنها بستگی و در نتیجه سکون و آرامش پیدا می­کند.  

وقتی مدت آزمایش الهی به سر آمد، خداوند آن علاقه را از او می­گیرد و ندای رحیل سر می­دهد و انسان از این آشیانه می­رود در حالی که همچون روز تولد منفرد و تنهاست.

ای پیامبر! اعراض مردم، باعث تأسف بیش از حدّ تو نشود، زیرا اگر می­بینی سرگرم متاع مادی هستند، اولین مردمانی نیستند که اینگونه­اند، و این اعراض آزمایش الهی است.

خداوند از همه­ی بشر ایمان نخواسته تا ایمان نیاوردن همه­ی آنها شکست خدا باشد و تو ناراحت شوی؛ بلکه سرنوشت هر کسی را خودش مقدر می­کند.

جمله­ی «انا لجاعلون ما علیها صعیداً جرزا» از باب استعاره به کنایه است، و مراد از آن، قطع رابطه­ی تعلق بین انسان و متاعهای زندگی است.

برخی هم گفته­اند که: منظور از این تعبیر حقیقت معنای صعید جرز است، و معنایش این است که و هر آن زینتی که بر زمین است را مجدداً با خاک یکسان خواهیم کرد و زمین را به نحوی قرار خواهیم داد که نه چیزی روئیدنی در آن باشد، و نه چیزی بر زمین موجود باشد.

پی نوست:  [1]  . احقاف 3    [2]  . روم 43

قسمت بعدی»»»